Weblogs

Na het vorige Open State onderzoek en de daaropvolgende kritische Kamervragen beloofde kabinet-Schoof de openbare agenda’s van bewindspersonen beter bij te houden; nu hebben we onderzocht of er verbetering is. Ondanks dat er sprake is van verbetering over de maanden oktober en november scoort kabinet-Schoof nog steeds onvoldoende op transparantie. Slechts 21% van de gepubliceerde externe afspraken is compleet, een beperkte vooruitgang ten opzichte van 13% bij de start.

Onderzoek van Open State Foundation afgelopen september wees uit dat de bewindspersonen van het nieuwe kabinet-Schoof hun openbare agenda’s slecht bijhouden. Dit is belangrijk omdat Nederland geen lobbyregister kent, en het publiceren van afspraken enig zicht biedt op de externe contacten van bewindslieden – en dus wie potentieel het beleid beïnvloedt. Ook de Raad van Europa (het anti-corruptie-orgaan GRECO) dringt bij Nederland aan op meer transparantie op dit terrein. Het kabinet-Schoof had juist beter bestuur en voldoen aan de aanbevelingen van GRECO beloofd.

Op 16 september jl. publiceerde Open State Foundation het onderzoek waaruit bleek dat de nieuwe bewindspersonen weinig afspraken noteerden en dat er op social media afspraken werden genoemd die niet terug te vinden waren in de openbare agenda’s. Het onderzoek kwalificeerde slechts 13% van de afspraken die wel waren genoemd als compleet. Als referentiekader werd de Uitvoeringsrichtlijn Openbare agenda bewindslieden aangehouden.

Open State Foundation sprak van “een valse start” van het Kabinet Schoof. Kamerleden stelden vragen aan de Minister-President en aan minister Uitermark (NSC) van BZK. Beiden beloofden beterschap. Minister Uitermark schreef nog diezelfde dag op LinkedIn:

“Ik vind het belangrijk dat bewindspersonen hun openbare agenda’s goed bijhouden. Daarmee heeft de buitenwereld inzicht in met welke organisaties en met wie bewindspersonen contact hebben, op welke momenten die contacten plaatsvinden, en wat daar ter sprake komt. Het is goed dat de Open State Foundation ons er op wijst dat er nog verbetering mogelijk is. Voor mijn agenda geldt dat deze nog niet volledig was ingevuld. Dat is niet goed. Inmiddels is deze met terugwerkende kracht bijgewerkt.”

Minister-President Schoof schreef op 2 oktober aan de Tweede Kamer:

“Recent onderzoek van de Open State Foundation stelt dat de openbare agenda’s sinds de start van het nieuwe kabinet beter kunnen worden bijgehouden. Ik erken dat het proces van aanlevering en publicatie van de agenda-activiteiten in zijn algemeenheid voor verbetering vatbaar is. … Het belang van het goed bijhouden van de openbare agenda is tijdens het startberaad (1 juli 2024) van het nieuwe kabinet onder de aandacht van alle bewindslieden gebracht. In de ministerraad van 27 september is het belang van het ordentelijk bijhouden van de agenda wederom aangekaart.”

In antwoord op Kamervragen van de leden Sneller (D66) en Chakor (GroenLinks-PvdA) schrijft minister Uitermark (8 oktober):

“Zorgvuldige en transparante besluitvorming is van belang voor goed bestuur en het vertrouwen dat mensen kunnen stellen in de politiek. Daarom is het van belang dat ministers hun openbare agenda’s goed bijhouden. Het onderzoek van Open State Foundation laat zien dat dit nog niet adequaat genoeg gebeurt. Ik vind het belangrijk dat mijn openbare agenda wekelijks goed wordt bijgewerkt. De minister-president en ik zullen bij de collega-bewindspersonen de Uitvoeringsrichtlijn nogmaals onder de aandacht brengen en het belang van het goed bijhouden van hun agenda’s, zodat zichtbaar is met wie bewindspersonen spreken en hoe besluitvorming tot stand komt. … We moeten naar 100%. … Het is goed dat Open State Foundation het kabinet bij de les houdt.”

In antwoord op vragen van Kamerlid Koekkoek (Volt) bij de begrotingsbehandeling BZK (9-10 oktober) stelt minister Uitermark:

“Het is van belang om elkaar steeds scherp te houden op het goed bijhouden van de openbare agenda’s.”

Open State Foundation was ontevreden over de resultaten tot dan toe, maar tevreden over de reactie van de minister en de Kamerleden, in de hoop dat dit zou leiden tot verbetering van transparantie.

Zoals aangekondigd en ook verwelkomd door minister Uitermark blijft Open State Foundation het nauwgezet volgen. Vandaar het huidige vervolgonderzoek. In hoeverre worden de openbare agenda’s van de bewindspersonen van het kabinet-Schoof nu beter (meer volgens de richtlijn) bijgehouden? Het vervolgonderzoek bestrijkt net als het vorige onderzoek (juli en augustus) een periode van twee maanden: september en oktober 2024.

In die periode hebben de 29 ministers en staatssecretarissen in totaal 582 afspraken met externe partijen (niet-overheid) openbaar gemaakt. Dat is heel veel meer dan de 159 in de eerste twee maanden en wijst erop dat het kabinet de verbetering serieus heeft genomen. Tegelijkertijd vinden wij nog steeds afspraken op sociale media die niet te vinden zijn in de gepubliceerde agenda’s. Daarmee kunnen we concluderen dat de agenda’s nog niet compleet zijn. Zo zien we op het X-account van minister Beljaarts een post over zijn ontmoeting met Tisha van Lammeren van telecombedrijf Odido op 16 oktober, een duidelijke lobbyafspraak.

Als we inzoomen op de afspraken zien we dat nu vaker een duidelijk onderwerp wordt genoemd, in 48% van de agenda-items. Nog geen voldoende, maar wel een verbetering ten opzichte van de 31%uit het startonderzoek.

Voor gesprekspartners geldt juist een daling: van 59% naar 37%. Staatssecretaris Coenradie heeft bijvoorbeeld geen enkele keer een gesprekspartner genoteerd bij haar activiteiten. Het valt op dat gesprekspartners vaak niet worden genoemd bij werkbezoeken, terwijl er dan in veel gevallen net zo goed sprake is van een gesprekspartner.

Daarmee is in totaal 21% compleet (zowel duidelijk onderwerp als gesprekspartner); dit is slechts een lichte stijging vanaf 13%. Van de 29 bewindspersonen zijn er nog altijd 10 ministers en staatssecretarissen die geen enkele externe activiteit compleet in de agenda hebben opgenomen, waaronder premier Dick Schoof.

“Het kabinet heeft ingezet op verbetering en dat is ook te zien. Tegelijkertijd scoort het kabinet nog steeds een onvoldoende. Er is kennelijk veel meer nodig om de gewenste 100% te halen.” Serv Wiemers, directeur Open State Foundation.

Volgens de richtlijn moet per agenda-item een laagdrempelig contactpersoon voor meer informatie worden aangegeven. Slechts 7 bewindspersonen doet dat ook. Vaak staat er algemene informatie voor mediacontacten onderaan de pagina.

Professor Caelesta Braun van de Universiteit Leiden onderzocht op verzoek van de regering of het bijhouden van de openbare agenda’s goed gebeurt. Indien dit niet het geval is zal alsnog de overweging worden gemaakt voor een lobbyregister. Het onderzoek is inmiddels afgerond en ligt sinds mid-oktober bij minister Uitermark – en is nog niet openbaar.